Pierwsze zmiany w ustawie o stowarzyszeniach zaczęły obowiązywać już w grudniu 2015 r. Największe zmiany nastąpiły w maju 2016 r. Wtedy zaczęły obowiązywać wszystkie ułatwienia w zakresie rejestracji stowarzyszeń, w tym mniejsza liczba osób potrzebnych do jego założenia, zmiany dotyczące nadzoru, a także zupełnie nowy kształt stowarzyszeń zwykłych.

26 października 2015 r. Prezydent RP podpisał nowelizację ustawy o stowarzyszeniach. Nad zmianą przepisów od 2010 r. pracowała Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych wraz z przedstawicielami organizacji społecznych z całej Polski, poczynając od skonsultowania i przedstawienia propozycji społecznych założeń do ustawy przyjętych na VI Ogólnopolskim Forum Inicjatyw Pozarządowych w Warszawie (2011 r.) przez przyjęcie ostatecznych założeń będących podstawą do przygotowania ustawy oraz prace w Kancelarii Prezydenta RP, w Sejmie i Senacie.

Pierwsze zmiany weszły w życie już 4 grudnia 2015 r. Chodzi o przepisy, które dotyczą zwolnienia z opłat za zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym ogłoszeń dot. wszczęcia postępowania o rozwiązanie podmiotu wpisanego do Rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego oraz rozwiązaniu podmiotu wpisanego do Krajowego Rejestru Sądowego bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego i jego wykreśleniu z Rejestru. 

Stowarzyszenie zwykłe a rejestrowe

Stowarzyszenie to organizacja społeczna powołana przez osoby mające wspólne zainteresowania i cele. Czym z punktu widzenia formalnego różni się stowarzyszenie zwykłe od stowarzyszenia rejestrowego?

•    Stowarzyszenie zwykłe – zakładane jest przez 3 osoby, nie posiada osobowości prawnej. Nie podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym.
•    Stowarzyszenie, zwane stowarzyszeniem rejestrowym – podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Do jego założenia wymagane jest 15 osób. Stowarzyszenie rejestrowe posiada osobowość prawną, może zakładać terenowe jednostki organizacyjne, łączyć się w związki stowarzyszeń, przyjmować w poczet swoich członków osoby prawne oraz korzystać z ofiarności publicznej i przyjmować dotacje od organów władzy państwowej i innych instytucji. W Polsce funkcjonują ponadto związki stowarzyszeń oraz stowarzyszenia ogrodowe.

Ułatwienia rejestracyjne

Najciekawsze zmiany w zakresie formalnego funkcjonowania stowarzyszeń weszły w życie 20 maja 2016 r. To wtedy zaczęły obowiązywać wszystkie ułatwienia w zakresie rejestracji stowarzyszeń, w tym mniejsza liczba osób niezbędnych do jego zarejestrowania. Nowelizacja zmniejsza wymaganą liczbę założycieli do 7 osób. Ponadto obecnie najpierw należy powołać komitet założycielski, a dopiero po rejestracji można wybrać władze organizacji. Po zmianach ten etap powstawania stowarzyszenia nie będzie obowiązkowy i od razu będzie można powołać zarząd. Z ustawy usunięty będzie zapis dający sądom aż 3 miesiące na rozpoznanie wniosku o rejestrację. Stowarzyszeń dotyczyć będą ogólne terminy zapisane w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym, które na załatwianie spraw dają tydzień. Po wejściu w życie nowych przepisów starosta nie będzie uczestniczył w powstawaniu i rejestrowaniu stowarzyszeń. Do tej pory jego udział polegał na badaniu statutu przed rejestracją stowarzyszenia, co często opóźniało proces rejestracji. Teraz tylko sąd oceni poprawność statutu rejestrującego się stowarzyszenia. Jego obowiązkiem będzie przesłanie do starosty statutu organizacji po jej zarejestrowaniu. Starosta, który nadal będzie sprawować nadzór, zostanie więc poinformowany, ale nie będzie miał wpływu na to, czy nowe stowarzyszenie zostanie zarejestrowane i z jakim statutem. Wyzwaniem dla wielu stowarzyszeń były dotychczas sprawy związane z angażowaniem personelu, w szczególności członków stowarzyszenia. Zapisy do tej pory wskazywały, że stowarzyszenia opierają działalność na pracy społecznej swoich członków, co niektórzy rozumieli jako możliwość angażowania ich tylko w formie społecznej. Nowelizacja wprowadza zapis, że do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich członków. Przepisy dopuszczają również możliwość otrzymywania przez przedstawicieli zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją.  

Stowarzyszenie zwykłe – na nowo

Ustawa wprowadza zupełnie nowy kształt stowarzyszeń zwykłych. Otóż, będą one miały tzw. ułomną osobowość prawną, co oznacza większe możliwości niż znane nam obecnie stowarzyszenia zwykłe (bez osobowości prawnej). Stowarzyszenie zwykłe będzie mogło we własnym imieniu nabywać prawa do własności, zaciągać zobowiązania, a także pozywać i być pozywane. Obecnie jeśli stowarzyszenie chce np. wynająć lokal to nie może tego zrobić, a umowę najmu zawiera na ogół wybrany członek stowarzyszenia jako osoba prywatna. Stowarzyszenie nie może też przyjąć komputera i zakupić do niego oprogramowania. Z chwilą zmiany przepisów pojawią się takie możliwości. Stowarzyszenia zwykłe mogą obecnie pobierać składki, co stanowi właściwie jedyne źródło finansowania ich działań.

Po zmianach przepisów, źródłem finansowania działalności stowarzyszenia, oprócz środków ze składek członkowskich, staną się także darowizny, spadki, zapisy, dochody z majątku stowarzyszenia oraz ofiarności publicznej. Takie stowarzyszenie będzie mogło zatem zorganizować zbiórkę publiczną. Niezwykle ważnym nowym rozwiązaniem będzie możliwość uzyskania dotacji przez stowarzyszenie zwykłe. Nie zmieni się liczba osób potrzebnych do ukonstytuowania się stowarzyszenia zwykłego – by je założyć wystarczą 3 osoby. Po nowelizacji pojawią się jednak wskazania w ustawie, że stowarzyszenia zwykłe mogą powoływać zarządy i organy kontroli wewnętrznej, co na chwilą obecną nie jest w przepisach dość precyzyjnie wskazane. Zarząd i organ kontroli nie będzie obowiązkowy – ich powołanie będzie uzależnione od decyzji osób tworzących stowarzyszenie. Jeśli jednak stowarzyszenie zwykłe przewidywać będzie ww. organy, musi to mieć odzwierciedlenie w regulaminie. 1 stycznia 2017 r. wchodzi w życia cała grupa przepisów wprowadzających procedurę przekształcenia się stowarzyszenia zwykłego w stowarzyszenie rejestrowe. Warto już teraz się zapoznać z tymi zapisami i spokojnie zaplanować ewentualne tego typu działania w ramach swojej organizacji.      

Ponad 2 lata na zmianę statutów

W terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie konkretnych zapisów, czyli do 20 maja 2018 r. stowarzyszenia mają czas, żeby w pełni dostosować się do nowego kształtu Prawa o stowarzyszeniach. Dostosowania dotyczą bezpośrednio dwóch grup:

a. stowarzyszeń, które chcą lub muszą dostosować swoje statuty;
b. stowarzyszeń zwykłych, które działały przed wejściem w życie nowych przepisów.

Warto jednak zauważyć, że w przypadku stowarzyszenia rejestrowego, które nie prowadzi jednostek terenowych lub nie przewiduje wynagradzania członków zarządu nie ma właściwie potrzeby zmiany statutu. Żadne z ponad 70 000 stowarzyszeń rejestrowych nie zostanie rozwiązane. Stowarzyszenie zwykłe muszą tylko dokonać do 20 maja 2018 r. wpisu do ewidencji stowarzyszeń zwykłych, która ma powstać (mają zatem ponad 2 lata). Tylko w przypadku, jeśli nie zrobią tego w ww. terminie, zostaną z mocy prawa rozwiązane.